miércoles, 10 de julio de 2013

O FURO RUFO (SHAKESPEARE, MACBETH)

Orson Welles, ye platero

A ISTORIA DE MACBETH, de WILLIAM SHAKESPEARE

Trafucata de l'orixinal por l'autor d'iste blog, alcorzata y talmén esboldregata, como exemplo d'as posibilidaz de traduzión n'aragonés (anque no d'os suyos logros...).

PRESONACHES
Bruixa 1
Bruixa 2
Bruixa 3
Macbeth
Banquo
Macduff
O rei Duncan
Un caballer
Lady Macbeth
Fillo de o rei
L’atro fillo de o rei
Dama
Boz 1
Boz 2
Boz 3
Asasino 1
Asasino 2
Muller de Macduff
Sirbiente de Macduff
Fillo de Macfuff
Fesico
Sirbiente de Macbeth
Bexilán
Un guerrer

ESZENARIO
A eszena ye trestallata en tres partis, que poderán iluminar-se deseparadamén:
A dreita (d’os aitors) a cambra d’o castiello de Macbeth. Os dos costaus prauticables (puerta, cortina…). Seguntes as nezesidaz de cada una eszena, n’abrá diferens artularios. Ye importán poder trocar-la templatamén (por meyo d’a decorazión) en a cambra d’o castiello de Macduff (Auto 2º, eszena 4ª).
A cucha y a lo fundo, o cado d’as bruixas: a boca de una espelunga. Estará n’un plano entalto.
A cucha y debán, a plana. Por meyo de as luzes y bella decorazión, será diferens puestos.

PRELOGO
Eszena solenca

O cado de as bruixas. Ye a boca de una espelunga, en o mon. Fumaredas y purnallos. As bruixas.

Bruixa 1       Ó, quiestas chirmanas mías,
¿Cuán i será l’achuntada?
¿Cuan bi aiga más reziura
a plebida y a tronada?

Bruixa 2       Cuan siga l’estrapaluzio
y a bulla de a baralla
más gran. Y la fura luita
siga perdita e ganata.

Bruixa 3       A chunta bi abrá d’estar
antis d’o fin d’a tardada.

Bruixa 1       Y ¿do i será?

Bruixa 2       N’o saso,
n’a ixuta tierra plana.
Adú qu’er no pas en sepa,
Macbeth astí mos alguarda.

Bruixa 3       Luen beyen os mios güellos:
A luita ye rematada.
O Lord de Glamis, Macbeth,
en ha de buena chornada:
Macbeth ye implo de sangre,
de sangre d’as tropas burniatas.
Ye o mayoral d’as chens
d’a leyal zarracatralla.
¡Bien de goyo n’abrá Duncan,
o rey d’Escozia a granda!
O fullastre Lord de Cawdor
ya rebla-li a suya ezpata.

Bruixa 1       Escopetiemos allora,
baixemos ya ta ra plana.

Todas          Adú qu’er no pas en sepa,
Macbeth astí mos alguarda.


PRIMER AUTO
Eszena

O saso en a plana. To ye griso y en fa fridor. Macbeth y Banquo. Lugo, as bruixas. Dispués, Macduff.

Macbeth     Chamás biyé bel diya como iste, tan poliu e tan furo. A luita ye benzita, mas o diya ye griso. ¿En fa goyo o en fa tristura? ¿Ye un buen diya o ye un mal diya? Pero… ¡Cata-ne!

Banquo      ¿Qué ye ixo?

Bruixa 1       ¡Macbeth, conqueridor e luitador!
¡Ó Macbeth, lord de Glamis ya yes tu!

Bruixa 2      ¡Ó Macbeth, nople altizo Siñor!
¡Ó Macbeth, lord de Cawdor serás tu!

Bruixa 3      ¡Ó Macbeth, d’os mainates o millor!
¡Ó Macbeth, rei d’Escozia has d’estar tu!

Banquo      Nople Siñor, ¿per qué tremolaz e n’abez medrana d’istos fermosos presachios? (A ras bruixas). Yo bos esconchuro: ¿Soz embelecos d’uns esmos cansos? ¿U soz o que asemellaz ser? ¡Dezir-me-ne! (Pausa). Ez feitos esprisions a lo mio Siñor con o suyo tetulo, y encara con atros dos más. ¿E a yo? ¿No me’n deziz cosa?

Bruixa 1       Menos gran, adú que más gran, ¡ó Banquo!

Bruixa 2       Menos goyoso, pero más goyoso, ¡ó Banquo!

Bruixa 3       Pay de reis, adú que tu no lo en serás, ¡ó, Banquo!

As tres         (Indo-se-ne) ¡Ó Macbeth, ó Banquo!

Macbeth     ¡Asperar, imperfeutas chita-prexins, fablar-me más! Só Lord de Glamis, ye platero. Mas, ¿cómo que de Cawdor? O lord bibe, egual que o rei. ¡E iste n’ha dos fillos! Plegar a ser rei, no bi ha denguna posibilidá. ¡Dezir-me-ne! ¿De qué puesto ez sacáu ista notizia? ¡Dezir-me-ne!

(As bruixas esaparezen).

Banquo        ¿Do i son? A tierra n’ha de gorgolletas, como l’augua. ¿Do i son?

Macbeth       (Li güella de fito en fito). E os tuyos fillos serán reis.

Banquo        Pero tu serás rei.

Macbeth       Y Lord de Cawdor tamién. ¿No en dixioron? Mas, ¿quí ye astí?

(Dintra Macduff).

Macduff       Macbeth, o rei dize: (Leyindo un pergamino) «He rezibito con goyo as notizias d’a buestra bitoria. En recompiensa e per a mía gratitú, soz ende agora Lord de Cawdor. O biello e rebelde Siñor ya ye achustiziato.»

Banquo        (Aparte). ¡Bai! ¿Puede o diaple dizir a berdá?

Macbeth     (Aparte). Lord de Glamis y Lord de Cawdor. E o más gran ye por plegar. (A Banquo). Banquo, ¿no asperarás agora que os tuyos fillos sigan reis? Qui me’n anunzié isto, no te’n pronostiqué menos ta ers.

Banquo       (A Macbeth). Ixo podeba meter-bos rusientes os diseyos de lograr a corona. Ye raro: os artularios de a fosquera a begadas dizen a berdá: mos embelecan con chuegos inozens, ta fer-nos millor a traiduría.

Macbeth      (Aparte). Escomenziaron con dos berdaz. ¿Per qué ferban embelecos en o auto prenzipal? O prenzipio ye a berdá e o goyo. ¿Cómo rematará allora? O mío esmo, implo d’escuros prexíns y deseyos, s’esbolastria: bi ha uambras de crimens amán. ¿Qué en feré?

Macduff      Macbeth, o rei dize: “Ista nuey seré goyoso de besitar e aloxar-me en o castiello de o mío muito, muito quiesto Macbeth. Torna aprisa con yo”.

Macbeth      O rei mos dize o que bi ha que fer. ¡Imos chunto a lo rey! ¡Enta lo castiello, enta lo rey!

Eszena

Bella cambra en o castiello de Macbeth. O rei Duncan, os suyos fillos, e un caballer. Dispués, Macbeth, Banquo e Macduff.

Duncan     ¿Ya ye achustiziato o traidor Lord de Cawdor?

Caballer     Machestá, belún que estié en a suya muerte, me’n dixié cómo reconoxié leyalmén a suya traiduría, e sopliqué o buestro perdón.

Duncan      No bi ha dengún arte ta recloxidar l’esmo de trabiés de a cara. Yera un formal nople en qui yo eba meso asoluta confitanza.

Dintran Macbeth, Banquo e Macduff.

Duncan     Ó, ilustre amigo, mairal de os mios exerzitos. Ya me’n penaba a mia sinchustizia. O tuyo enante estié tan de templau que a mia recompiensa ye masiata panda. Ye muito o que en merexes, mas ende agora, e como prenzipio, yes Lord de Cawdor.

Macbeth    O serbizio e a lealtá que en bos pertoca, ye prou probeito ta yo.

Duncan      Isto ye o prenzipio: Escomienzo a quillar-te, e triballaré ta que luogo sigas implo de fruto. E tu, nople Banquo, no en merexes menos. Deixa-me estreitar-te en o mio corazón.

Banquo      Si en er puxo, n’abré de firme cullita.

Duncan     O mio abondo goyo cuaca de dezir-bos que en iste inte eslixo a o mio fillo gran como Prenzipe de Cumberland, ta recullir bel diya benider o mio erenzio.

Macbeth     Toz os preséns confitamos que ixe diya reste muito lexano.

Duncan      Grazias, buen Macbeth. E agora, imos toz ta fer onra a la lifara que a nuestra chentil güespeda mos ha atrazato.

Se’n ban toz, menos Macbeth, que resta por bel inte.

Macbeth     ¡Prenzipe de Cumberland! Iste ye un tranco en o que n’he de trepuzar, u n’he de botiar-li, pus lo me’n meten debán. Estrelas, zaboyar as buestras purnas: que denguna luz beiga os mios foscos e prefundos deseyos. O güello se’n atanque debán de a man.

Eszena

Salón en o castiello de Macbeth. Ye de nueis. Macbeth y Lady Macbeth.

Macbeth     Quiesta Siñora mia, ya sapez toz. Soi Lord de Cawdor, agora. E talmén seré rei.

Lady Macbeth  ¿Rei? Conoxco a lo mio mariu, e sapes que Ducan no bi ye adú chunto a ra suya fuesa. Puede bibir muitas de añadas. (Aparte). Asinas que cale que s’amorte. (En boz alta). ¿Cuán i rancará o rei d’astí?.

Macbeth     Maitín de maitins.

Lady Macbeth ¡Chamás! Os güellos de Duncan no beyerán dengún sol benider. (Pausa). Macbeth, a tuya cara ye como un libro apierto ta yo: tu quies ser rei, ¡debes ser rei! Yo te´n aduyaré.

Macbeth   Mas yo no puedo asasinar a o rei. Mos en da la suya amistanza, ye o nuestro amigo, y bi ye en a nuestra casa.

Lady Macbeth   ¿Qué dizes? Tú i serás en o trono de Escozia. As tres bruixas en te dixioron.

Macbeth  Ye berdá, mas ¿quí son eras? As suyas parolas, ¿son berdaz o embustes? ¿N’abrán buena o mala rematanza?

Lady Macbeth  Tu i serás rei de Escozia. Ascuita. O rei duerme agora. Bi ha dos ombres en a suya cambra: perén li bexilan. Lis en daremos de bino dica que s’en zorrupien: ers no beilarán güaire. Allora, tu cullirás os suyos cutiellos, matarás a lo rei, y meterás os cutiellos ensangrentaus chunto a los dos ombres, emplindo-lis d’a sangre d’o rei. A chen n’ha de prexinar: “Ers amortoron a Duncan”. ¡Imos!

S’en ban.

Eszena

A mesma cambra. Ye de nueis. Lady Macbeth, e dispués Macbeth.

Lady Macbeth  ¡Tot ye presto! Lo que a ers lis ha encapinau, a yo me’n dona balentor. (Se’n sinte bel otiliu) ¡Silanzio! Ascuita… Estié bel bagüeso, que chemecaba. O mio mariu ye en o quefer. Os criaus fan a mofla de o rei con os suyos roñíus. Son endrogaus, de traza que a Muerte y a Natura luitan en ers.

Se´n sinte bel rudio dezaga l’alcabía d’a cucha.

Lady Macbeth   Oi, temo se aigan rebellato, e no aiga estau feito. ¡Tot ye tramullau! L’intento, e no ro feito, mos perderá. Os cutiellos yeran aprestáus. ¿Qué ye ixo? ¡Mi maríu!

Dintra Macbeth con dos cutiellos ensangrentaus n’as mans.

Macbeth     Tot ye feito. ¿Has sentíu bel rudio?

Lady Macbeth Sentí o chilo de o bagüeso.

Macbeth    (Catándo-se as mans). ¡Qué tristura bi ha en isto! La un s’arreguiba en suenios, e l’atro chiló: «¡Asesinato!», e se’n rebellaron amos. Yo me’n sitié en silanzio, mas ers tornaron a dormir-se, dizindo «¡Dios mos proteixa!» E l’atro: «Amén», como si esen catau istas mans de berdugo.

Lady Macbeth   D’istas cosas no bi ha que alticamar-se, no siga que mos tornemos locos.

Macbeth    Prexiné sentir bella boz que chilaba: «¡Rebella! Macbeth amorta o suenio. Glamis amorté o suenio, asinas que Cawdor no adormirá garra». (Pausa). Bi ha de sangre n’as mías mans.

Lady Macbeth   Pilla de l’augua, y esfriga-lis-te. ¡Os cutiellos! Adú en has. Cale que resten n’a cambra de o rei, n’os bexiláns. Torna dintro, mete-los-ne a ers, y maca-los con a sangre de Duncan.

Macbeth    No. No en goso fer-lo. Implo-me de medrana cuan prexino en o que ye feito, y no goso catar-lo atra begada.

Lady Macbeth   ¡Feble boluntá! ¡Da-lis.me! Os dormíus e os amortáus i son como as pinturas. Solamén os güellos d’os ninos se’n xorrontan d’os diaples pintatos.

Ba dintro. Lugo se’n sinte trucar una puerta.

Macbeth   ¿De do i biene ixa trucada? Toz os rudios me’n xorrontan. ¡Y as mías mans! ¿L’oceano enter escarrará ista sangre de as mias mans? No, no ye posible: implarán de royo o berde d’as auguas.

Torna Lady Macbeth.

Lady Macbeth  As mías mans son d’a color d’as tuyas, mas aberba medrana d’aber o corazón tan de blanco como lo tuyo. Agora, imos-nos. Bel mica d’augua mos coscará d’ista aizión. ¡Tot ye feito! No sigas tristo. Cale que a chen no mos trobe astí. ¡Bién con yo! ¡Duncan ye amortato!

Macbeth   ¡Quererba que adú ese bibo! ¿Qué mos aspera agora? Bi ha bel camín escuro debán de nusatros.


Eszena

O mesmo salón en o castiello de Macbeth. Ye de maitins. Macbeth. Dintra Macduff. Dispués muita de chen y Lady Macbeth.

Macduff     Buen diya, nople Macbeth.

Macbeth    Buen diya, nople Macduff.

Macduff     ¿Ye dormindo lo rey? N’he de fablar-li.

Macbeth    Sí, o rei adú ye n’o leito. Ista ye a suya cambra.

Macduff      Muitas de grazias.

Sale Macduff, y torna deseguida, xorrontau.

Macduff      ¡O rey! ¡Ye amortau! ¡Asasinau!

Macbeth     ¡Qué’n dizes!

Macduff     O rei ye amortau. ¡Güella-li-ne! (Macbeth dintra en a cambra de o rei) ¡Astí, caballers de Duncan, astí! ¡Benir toz! ¡O rei ye amortau!

Dintran muitos de damas y caballers, y tamién os fillos de o rei y Lady Macbeth. Dispués, Macbeth sale de a cambra.

Macbeth      Ye berdá. Duncan ye amortau, asasinato con uns cutiellos.

Lady Macbeth   ¿Qué? ¿En o nuestro castiello?

Fillo d'o rey  ¿Quí asasiné a lo mio pay?

Macduff      Os bixilans d’er. Bi’n eba de sangre en os suyos bestius.

Macbeth     Sí, mas agora ers i son tamién amortaus. Yo lis amorté.

Macduff      ¿Son amortaus? ¿Por qué?

Lady Macbeth   ¡Ó! ¡Aduya! (Fa beyer un barío, y en fa un rebullizio).

Macbeth      Portar-li a ra suya cambra, ¡aduyar-li!

Salen toz, lebando a Lady Macbeth. Solamén restan en eszena os dos fillos de o rei, que fablan entre ers.

Fillo d'o rey  (A ro suyo chirmán) Chirman, ¿qué prexinas de tot isto?

L'atro fillo    Ye una conchura. ¿Por qué os dos bixiláns asasinarban a o nuestro pai?

Fillo d'o rey  A man que ye dezaga d’ista endromina no en ha rematau a suya faina. Talmén nusatros seigamos amortaus luogo. N’abemos de fuyir ascape. Yo bi rancaré enta Anglaterra.

L'atro fillo    E yo enta Irlanda. ¡Imos! ¡Ascape! (Salen).

A eszena resta bueita un raté. Dispués, bi dentran damas y caballers.

Dama     ¿Asinas que ye berdá? ¿Os dos fillos de Duncan retocaron a los bixiláns, ta en arramplar-li a corona a ro suyo pai?

Macduff     Tot lo contrimuestra. Han fuyito luen d’astí, debán d’as primeras sospeitas. Macbeth, como mayoral de o exerzito, ha ordenau engalzar-lis. Mas creigo que no lis pillarán.

Dama          Y ¿quí será rei agora?

Se’n sinten bozes ta fuera:

Boz 1          ¡Duncan ye amortau! ¡Amortaron-li os suyos fillos!

Bozes          ¡Amortar-lis a ers!

Boz 1           Ye menester un nuebo rei. ¿Querez que Macbeth siga o buestro rei?

Bozes          ¡SÍ! ¡Macbeth rei!

Boz 1           ¡Macbeth ye agora o rei! ¡Biba Macbeth!

Bozes          ¡Biba o rei Macbeth! ¡Biba!


AUTO SEGUNDO
Eszena

O salón de o castiello de Macbeth. Banquo, dispués Macbeth y Lady Macbeth. De zaga, os asasinos.

Banquo      Ya n’has tot, Macbeth. Yes Lord de Glamis, Lord de Cawdor, amás de Rei d’Escozia, y prexino que has triballato endinamén ta apercazar-ne. Mas as bruixas dixoron que no serba pas ta ra tuya deszendenzia, sino ta de yo. Pero, silanzio, i plegan t’astí.

Dintran Macbeth y Lady Macbeth.

Macbeth      Astí ye o nuestro millor combidato.

Lady Macbeth   Si no ese astí, bi aberba una grau manca en a nuestra lifara de ista nuei. Tu yes o primer de os nuestros mainates.

Banquo       Mandar a yo. Sólamen so o buestro serbidor.

Macbeth      Y, dezir-me, ¿farás ista tardi a tuya gambada, con o tuyo fillo, como gosas?

Banquo       Sí, o mío Siñor.

Lady Macbeth  Bien, pero no en faigaz fuina a la lifara. En sapes que sin tu, no serba o mesmo.

Banquo       No mancaremos, Siñor.

Macbeth     Emos sentíu que os malinos fillos de o nuestro amato antezesor Duncan, sin reconoixer os suyos furos prepósitos, son remenando os reinos mugantes de Anglaterra e Irlanda. Mas d’istas treslaz charraremos maitín de maitins. Podez ir-bos ta buestra gambada.

Banquo se’n ba.

Macbeth      As tres bruixas n’eban razón, pero han metito n’a mia capeza una corona eschitata. En dixieron a Banquo: «lo tuyo fillo, y o suyo, y o suyo…» ¡Ixo ray! Yo en saperé esfer ixe maldau. (En boz alta). ¡Templaus! Busatros, benir astí.

Entran os dos asasinos.

Asasino 1     Astí semos.

Macbeth      Bai, astí bi n’ha muitos de diners. Ya sapez o buestro quefer. Banquo estié o mío amigo, pero ya no. Conoxco os suyos malinos perpósitos, mas a prudenzia de o mio tetulo me’n priba de fer poblica chustizia. Amás, conoxco que soz barallatos con er. Asinas que, atrazar a muerte de Banquo y o suyo fillo ista mesma tardada. ¡No n’han de tornar a lo castiello!

Asasino 2    Asinas en faremos.

Salen os asasinos.

Macbeth      Duncan ya ye en a fuesa. Ascape lo i serán Banquo y o suyo fillo. Saperemos burniar o zaguer troz de o maldau de as bruixas. As cosas prenzipiatas en o mal, se’n fan zereñas con más de mal. Y, agora, Siñora, imos ta adrezar-mos ta la lifara.

Eszena

A mesma cambra, adrezata ta la lifara. Macbeth, Lady Macbeth y os noples. Lugo, dos asasinos, y dispués o pantasma de Banquo.

Macbeth   Ya sapez o buestro ran, posar-bos. ¿No ye astí Macduff? Ende o primer a lo zaguero, bienbenius.

Noples         Grazias a buestra Machestá.

Se’n posan, y dentra l’asasino pimer. Macbeth se aparta con er.

Asasino 1    (Aparte). Siñor, er n’ha o garganchón tallau. Lo en fazié yo.

Macbeth       (Aparte). Yes o millor tallador de garganchones. E si lo en faziés egual a lo suyo fillo, ¡bai! no n’abrás semellán.

Asasino 1      (Aparte). Nople Siñor, o suyo fillo eslampé.

Macbeth       (Aparte). Allora en torna de raso l’angunia ta yo, e so encletato de medranas e dandaleos. Mas, ¿Banquo ye refincato?

Asasino 1     (Aparte). Sí, o mio Siñor. Banquo i resta n’una zulla, con cualcosa n’a capeza: nomás d’una duzena de feridas, a minor d’as cualas adubirba ta chitar-lo n’a fuesa.

Macbeth       (Aparte). Ixo ray. L’escurzón gran chaze astí. O chiquet chenerará bereno, mas agora no n’ha adú de diens. Be-te-ne, maitín de maitins tornaremos a fablar.

Se’n ba l’asasino primer.

Lady Macbeth   O mío Siño, amanaz-bos-ne, y enfilaz ista goyenca reyunión.

Dintra la pantasma de Banquo, que se’n posa no puesto de Macbeth.

Macbeth       ¿No i son astí Banquo e Macduff? Son os millores de os mios caballers. Pero… ye emplita la mesa.

Caballer         Posar-bos en ista sede.

Macbeth        ¿Do?

Caballer         Astí, Siñor. Pero, ¿qué bos en xorrontaz?

Macbeth       ¿Quí de ers lo ha feito? ¡No pués dizir que aiga estau yo: no pas abatolles en royura la tuya tufa!

Lady Macbeth  Posar-bos, noples Siñors. O mio mariu sofre de ista malotia a ormino, ende choben. Continar i posatos: a enresta no ye que un inte, y de seguida tornará a estar bien. No li cataz masiau, li faltarez, e crexerá la suya malotia. Minchar. (A Macbeth) ¿Yes ombre?

Macbeth      (Aparte). Sí, y balién, pos goso catar-ne cualcosa que enterrecarba a lo mesmo diaple.

Lady Macbeth  (Aparte). Ixo son falordias de biella, rezentatas en a cadiera, chunto a lo fogaril. N’ha bergoña. ¿Per que i-metes ixos chestos? No bi’n ha que un posiello.

Macbeth    (Aparte). ¡Cata-ne astí!

Lady Macbeth  (Aparte). ¿Adú yes atabalato? Astí no bi n’ha cosa. (En alto). Nople Siñor, os buestros amigos bos recrosidan.

Macbeth     ¡Ospo! ¡Desaparexe, encada-te n’a tierra, o tuyo osifarrio ye sin de megollo! Amana-te como un onso o un chabalín, e yo no tremolaré. Dixa ixa traza, pilla cualsiquier atra, y a mía ezpata esparpallará a tu.

O pantasma se’n ba.

Macbeth      ¡Ye esmoscau! ¿Ye posible que iste galafatón no bos apabile más que si ese bella boira d’estiu? ¿No columbrez ixa fiera fegura?

Caballer        ¿Qué fegura?

Lady Macbeth  Por fabor, no’n charrez: cada begada ye pior. Buenas nueis, surtir d’astí, templáus, buenas nueis.

Se’n ban os noples.

Macbeth      Duncan ye apedecato, pero Banquo no escansa n’a suya fuesa. E Macduff no ye benito a ro nuestro castiello. ¿N’abrá deseyos traizioners? Escuros prexins esbolastrian en o mio esmo. Maitín de maitins endrezaré ta la espelunga de as tres fuscas chirmanas. ¡Cale que yo en sepa! Fablarán más, y saperé o mío esdebenider. Bién con yo, maitín en saperemos…

Eszena 3ª
A espelunga de as bruixas, arredol de un calder.

Bruixa 1      Tres begadas miulié o gato malato.

Bruixa 2      Tres, e una más l’erizo chemecó.

Bruixa 3      Chila l’arpía: ¡ye l’ora! ¡ye l’ora!

Bruixa 1      Agora chiremos redol d’o calder.
En chitemos berenosos chichorros,
zapo que baixo chelatos zaborros
sondormié trentitrés diyas e nueis.
Borbulle en o enchizo, o primer.

Todas         Dopla, dopla e redopla, faina e triballo.
Escaliba-te, xera; borbulla, calder.

Bruixa 2      Lomera de gripia de chamarcallo,
fizón de tritón, garras de rana,
zerras chudiguel, morro de caña,
güello de babieca y luenga fardacho.
Toz chuntos fer-nos un chuco guallardo.

Todas         Dopla, dopla e redopla, faina e triballo.
Escaliba-te, xera; borbulla, calder.

Bruixa 3      Dido de nino afogato n’o parto
n’una fuesa por endina muller.
Calabre de bruixa, chitos d’abet
en nuei de luna clisata rancatos.
¡E lo zorrupio ya ye apañato!

Todas          Dopla, dopla e redopla, faina e triballo.
Escaliba-te, xera; borbulla, calder.

Dintra Macbeth.

Macbeth     ¿Qué bi’n ha, biellas bruixas de a negror e a escuridá de meyanuei? ¿Qué en fez?

Todas           Bella aizión sin de nombre.

Macbeth     ¡Yo esconchuro-bos, por cualsiquier cosa en que creigaz! ¡Dezir-me-ne, adú que esnuguez os zierzos y resten en luita perén contra ras ilesias! ¡Adú que a berda garba y ros árbols zereños aigan de escazar-se! ¡Adú que os más zerrinos castiellos se’n esfagan en os suyos alazez! ¡Respuliar-me-ne!

Bruixa 1       Eslixe: ¿fablaremos-te nusatras o ros nuestros mainates?

Macbeth      Clamar-los. Dexar-me catar-los.

Bruixa 2       Ers saperán o que prexines. Sinte ras suyas parolas, mas no fables cosa.

Macbeth      ¡Bién, poder ascondito!

Bruixa 3       Sangre de cuta que aiga minchato
o suyo nueno gorrín; unto graso
d’un traizioner malfeitor enforcato;
ban chuntos t’a xera, la un e l’atro.

Todas           Ende l’alto, ent’abaixo,
amuestra-te, con as tuyas trazas e fegura.

Gran rudio: apareixe una capeza armata.

Boz 1            Alza guallardo ro tuyo caballo,
no enforiques a tuya ezpata.
con Macduff y a suya cachinalla,
isto solamén te’n nunzio: ficazio.

Esapareixe.

Macbeth     Son debinatas as mias medranas. Macduff, a suya chen, tamién a muller y o fillo de er, serán apedecatos.

Gran rudio: apereixe un nino ensangrentato.

Boz 2            Sé furo, salbache, e atrebíu;
arriguete de toz e cualsiquier:
dengún ombre naxiu de muller,
poderá fer-te burniau e benziu.

Esapareixe.

Macbeth    Allora, pués bibir, ó Macduff. Mas, no. Serás amortato, y esapareixerá o zaguer rasclo de medrana.

Gran rudio. Apareixe un nino coronato, con un árbol en a man.

Boz 3           No n’aigas medrana: serás trunfán
dica que a selba de Birnam no gambe
e gose, puyando, enfrontinar-se
a lo tuyo castiello de Dunsinán.

Esapareixe.

Macbeth     ¡Ixo no i será chamás! Goyencos presachios: o rebolbín no trunfará dica que a selba de Birnam se’n rebelle, y puye dica lo mío castiello.O mio trono ye zereño ta cutio.

Bruixa 1       Goyosas i semos
d’o goyo de tu.
Catau, Macbeth, n’has
l’esdebenider.
No aigas medrana,
ni albertas temor,
ni recutes cosa:
o que has sentíu
fer-se ha de raso,
e surtirá tot.

Bruixa 2       Agora festiemos
a más y a millor.
Feré un enchizo,
chotiemos ta cutio,
que cluxan y esclaten
os aires, as auguas,
a tierra, o fuego.
Denguno d’os chenios
nos en i eslampe.

Bruixa 3       Busatras, chirmanas,
danzar e chirar.
A dreita e a cucha,
blincando y rodiando,
a esgalapatons,
ta que diga o rei,
aimablemén,
que i somos chen
formal y obedién.

Eszena 4ª

A cambra en o castiello de Macduf. A suya muller, o fillo de ers, e bel sirbiente.

Muller          ¿Qué ha feito Macduff, o mio maríu, ta aber de fuyir de o país?

Sirbiente      Abez de aber pazenzia. O siñor Macduff sape o que se’n fa.

Muller        Er no en abié de pazenzia: a suya fuyita ye estata de atabalera. Adú que no as nuestras aizions, as nuestras medranas fan traiduría.

Sirbiente      No en sapez si ye estau prudenzia u medrana.

Muller         ¿Prudenzia? ¿Albandonar a ra suya muller, ro suyo fillo, ro suyo castiello, ros suyos tetulos, en bel puesto que er bi ixerta? O más chiquet paxariquet, enfrontina-se y luita cara lo falcón, cuan n’ha ra suya cachinalla en o niedo. To ye medrana, e garra cosa ye aimor: no bi’n ha pas de prudenzia, cuan a fuyita i ye tan de contra de o esmo. ¡Be-te-ne!

Se’n ba o sirbiente.

Muller       (Ta era, catando ro suyo fillo). N’ha de pai, e sin dembargo ye sin er. (A ro suyo fillo). Chicotón, o tuyo pai ye amortau, ¿Qué ferás agora? ¿Cómo bebirás?

Fillo              Como los paxaros, mai.

Muller          ¡Bai! ¿Mincharás de gusarapos e moscallóns?

Fillo            Bebiré con o que trobe, como ers. E antimás, o mio pai no ye amortau, mas ¿er ha feito traiduría?

Muller          En ha feito.

Fillo             ¿E qué ye fer traiduría?

Muller           Pos belún que chura e fa embustes, asinas que cal enforcar-lo.

Fillo             ¿E quí n’abrá de enforcar-los?

Muller          Profés que as chens formals.

Fillo          Pos allora que churadors y embusters son fatos de raso, perque bi ha prou de churadors y embusters ta burniar a ra chen formal, y enforcar-los a ers.

Dintra o sirbiente.

Sirbiente    Perdonaz-me, Siñora. N’iste inte plegan treslaz de que a buestra bida ye menazata. Bi ha de ixertar o castiello. Cualques asasinos de o rei bienen rapedos t’astí.

Se’n ba.

Muller         Fuyir, ¿per qué? ¿ta dó? No he feito cosa mala. Mas remero que en iste mundo fer faina mala merexe recompiensa, e fer faina buena a ormino ye atabalera periglosa. Dios me’n guarde, ¿quí ye astí?

Dintran os asasinos.

Asasino 1     ¿An ye o buestro maríu?

Muller            Confito-me que no ye en bel puesto tan de fozín ta que puedas trobar-li.

Asasino 2      Ye un traidor.

Fillo                 ¡Yes un embustero, fullastre d’orellas zerrutas!

Asasino 2       ¿Qué dizes? ¡Renax, albortón de traiduría! (Li fiere con un cutiello).

Fillo                 ¡So amortáu, mai! ¡Corre, eslampa!

Muller              ¡Asasinos! (Caye amortata)


AUTO TERZENO
Eszena

Bella cambra de o castiello de Macbeth. O fesico de a Corte, e una dama de Lady Macbeth. Luogo, Lady Macbeth.

Fesico        Feriosas i son istas escuras chornadas. O rei, atrazando lo suyo exerzito contra os malimpuestos rebeldes que i plegan ende Anglaterra, dirixitos por Macduff. E a reina…¿Cuán estié a zaguera begada que se’n salié andurriando?

Dama         Anuey, e con ixa ya son tres begadas. A reina se’n leba sondormita, obre o casieto, pilla os artularios de escribir, imple asabelas de paxinas, las en leye, las en sella, e lugo, sin sortir de o suyo suenio, se’n torna a lo leito.

Fesico         Y en ixa esbolustrera, antimás, ¿quizau fabla tamién? ¿Qué li abez sentiu?

Dama          Cosas, siñor, que no pas poderba dezir-las de era.

Fesico          A yo lo me podez rezentar, e ye comeniente que lo faigaz.

Dama           Ni a Bos, ni a naide, sin de chen confirmán. Catad, astí ye.

Dintra Lady Macbeth, sondormita, con una beila en a man. La dixa en bella mesa, y en fa o que dixen os presonaches.

Fesico           Güellaz como agora se’n esfreca ras mans.

Dama          En era, agora ye un chesto corrién: semella como si ese tirando bella cosa de as mans. Abegadas ye astí una cuartalada.

Lady Macbeth  (Sondormita). Adú bi ha una taca.

Fesico          Ficazio, charra. Quiero escrebir tot o que mormostie.

Lady Macbeth  (Egual). Difuera, lamparón malnaziu, difuera taca estrania. Agora, sí, agora ye l'inte de fer-lo. L’infierno ye fosco… ¡Qué de bergueña, siñor, qué de bergüeña! ¿Un guerrer, un luitader, e n’abez de medrana? ¡Garra chen puede demandar-te cuentas! Mas, ¿cómo saper que o biello n’eba tanta de sangre dintro?

Fesico           Ascuitar fito.

Lady Macbeth   (Egual). Macduff bi n’eba una muller e un fillo, ¿e dó i son agora? Ixo, ray. Mas, ¿cuán restarán limpias istas mans? Pro, mariu: lo en malmetes tot con ixas medranas y dandaleos.

Fesico          Imos-nos de astí. Abemos sapíu o que no debebamos en saper.

Lady Macbeth   (Egual). Astí bi ha bella ulor de sangre. Esfreca-te as mans: no sigas esbufaliu: Banquo ye apedecau. No poderba sortir de a suya fuesa. Mas ye l’ora. ¡Imos! Lo que ye feito, no puede esfer-se.

Se’n ba.

Fesico       Burencos recosiros gamban enta astí. Os autos feitos dezaga ra naturaleza trayen con ers alterones de a naturaleza. Bexilar-la, e no deixez que se’n faga mal. E agora, buena nuei. Prexino, mas no gosa fablar.

Dama           Buena nuei, buen doutor.


Eszena 2ª

O exerzito rebelde, en o cambo, chunto a ra selba de Birnam. Macduff, e un caballer. Arredol, bels guerrers.

Macduff     Ascuita-me, tu que yes rezién plegato de a corte de o endino rei, ¿contina Escozia como la deixé?

Caballer    Sí, esconortata nazión, casi con medrana de reconoxer-se a era mesma. Ya no ye a nuestra mai, sino a nuestra fuesa. No cataraz bella riseta , si no ye en aquers ninos que no en sapen cosa. No bi ha que de chilos y chemecos, e a tristura engarona feneros, pueyos e lugars de a nuestra biella Escozia.

Macduff      Mas dezir-me, ¿cómo ye a mía muller? ¿E o mio fillo?

Caballer  Foi duelo con as parolas que n’aberba de dexir-bos. Mas son parolas ta esclamenziar-las en alto de bel pueyo, astí do garra chen las sentirban.

Macduff      ¿Respetibe a ros feitos comuns, u a una lardada de un solo ombre?

Caballer     ¡No bi ha de chen formal que no aiga de ixa pena!, pero a más gran parti, ye a Bos a qui pertenexe: o buestro castiello, estié conqueriu e tramullau dica os alazez. Muller e fillo de Bos estioron salbachemén estricallaus.

Macduff      ¡Ó, ziels! ¿Tamién o mío nino?

Caballer    Toz: muller, fillo e sirbiens. Mas aconorta-te: siga o artulario a nuestra benganza. A dolor se’n truque en carrañera.

Macduff        Mas er no en ha de fillos… ¡Imos-ne! ¿Qué en fa o tirano?

Caballer       Fa zereñas as esfensas de o suyo castiello de Dunsinán.

Macduff     Allora, ¡entabán! Mas cada guerrer esgalle ramiellas, cornizas u brancas de os árbols de ista selba de Birnam, e portará iste ramache dica o castiello de o nuestro enemigo. Asinas pribaremos de os suyos güellos a os bexiláns e aguaitaires de o malnaziu Macbeth.

Eszena 3ª

Una cambra, en o castiello de Macbeth. Macbeth, un sirbiente, un caballer, o fesico.

Macbeth    No me’n traigaz treslaz: deixar-las bolar: dica que a selba de Birnam se’n mueba enta Dunsinán, no en libraré a medrana. ¿Qui ye Macduff? ¿No ye naxiu de muller? Os espritos que coneixen toz os esdebeniders de os ombres lo me han rezentato asinas: «No en aigas de medrana, Macbeth, garra chen naxiu de muller n’abrá alinios sobre tu». Allora, fuyir, noples fullastres, o mío corazón chamás reblará en meyos de dandaleos, ni tremolará de temor.

Dintra un sirbiente.

Macbeth   O diaple te’n meta negro, desgraziau de cara esbufaliata. ¿De do has quitau ixa cara de guite?

Sirbiente    Bi ha diez milentas.

Macbeth     ¿De guites, lugareter?

Sirbiente     Guerrers, Siñor.

Macbeth     Bé-te-ne a punchar-te a cara, e pintorrótia de royo a tuya medrana. ¿Qué guerrers, fato de raso? ¡Condenata siga ra tuya anima! ¿Qué guerrers?

Sirbiente     O exerzito de Macduff, Machestá.

Macbeth    ¡Bé-te-ne d’astí! (Se’n ba o sirbiente). O corazón me se’n afoga cuan beigo… Iste empentón me’n anzoniará ta cutio, u me’n esboldregará de raso. Prou ye bibiu: o camín de a mia bida ye cayiu en a sequera, en a fuella ixuta. Tot o que deberba fer-li catafila, como onor, aimor, obedenzia, moltetú de amistanza, cale que no l’aspere.

Dintra un caballer.

Macbeth    ¿Bi ha más de treslaz?

Caballer    Se’n confirma tot o nunziato.

Macbeth     Luitaré dica que me’n ranquen a carne de a carcaza. Da-me a mia ferralla.

Caballer     Adú no en adube, Siñor.

Dintra o fesico.

Macbeth    ¿Cómo ye a buestra enferma, doutor?

Fesico       No tan de enferma, Siñor, como alticamata por prexins que acoden en rabañera ta pribar-li de escanso.

Macbeth    Cosirar-li de ixo, ¿no podez dar melezina a ro suyo animo, esporgar de l’alcordanza as turbazions escribitas en o zelebro, e con bel dulze antidoto de l’olbido, esclarexer o peito entollato con ixa escura materia que estude o corazón?

Fesico         En ixo, o mio pazién ha que alministrar-se a suya propia melezina.

Macbeth  Chita-la a ros cans: no n’ha balgua denguna. Mas, si se’n pudiese, doutor, desaminar os pixaus de o mio país , trobar o suyo mal, e purgar-lo ta entornar-le o suyo estau prebante, bos palmotiarba dica que o mesmo resón bos palmotiarba atra begada.

Fesico   (Aparte). Si yo ese lexos de Dunsinán, malamén me’n tornaría a trayer astí l’asperanza de esquimen.

Se’n sintes bel chilos e chemecos, e dintra o serbidor.

Macbeth     ¿Qué ye ixe rudio?

Serbidor     Son chemecos de as mullers, Siñor. A reina ye moríu.

Macbeth   N’eba de aber moriu más entabán, otrora. A bida ye no más de una guambra caminán, bel mal autor que, tan y mientres a suya durada, se’n esgalapatia e se’n abanta en a eszena, e luogo ya no li se ascuita cosa. Ye una falordia rezentata por bel atabau, impla de rudio e carraña, que no sinifica cosa.

Dintra un bexilán.

Bexilán     Machestá, fendo o guardío en o pueyo, güellé enta la selba de Birnam, e me’n parexié a l’inte, que a selba escomenzaba a esbolligar.

Macbeth     ¡Fulla, embuster!

Bexilán      Sofriré a buestra carraña, si no ye asinas: a tres millas podez catar-lo benir. ¡Ye una selba que gamba!

Macbeth    Si yes un fullastre, en o primer árbol te se colgará bibo, dica la fambre te’n deixe secalloso. Si as tuyas parolas i son ziertas, no me se’n da que faigas ro mesmo con yo. Dandaleo en a mia resoluta, e prenzipio a tremolar debán de as trafucas de o diaple, que fa embustes con trazas de berdá. “No n’aigas medrana dica que a selba de Birnam i baiga a Dunsinán”, e agora bella selba i plega. Escomienzo a estar tronzau de o sol e a luna, e quererba que os reinos de o mundo ya esen esfeitos. Mas ¡rai!, ¡ben, esferra! ¡Trayerme a mia ezpata! ¡Os míos, guerrers, a yo!

Eszena

En o cambo de a batalla. Ye una plana debán de o castello. Macduff, e atros. Dispués, Macbeth, un guerrer, e atros.

Macduff      Ya i somos prou zerca: chitar agora a buestra tongada de follarasca. Tu dirixirás o primer ran por a dreita, e busatros enrestiraz por a cucha. ¡Qué suenen as trompas e os olifáns! ¡Dar-lis aliento ta que sigan rudiosos mandaus de sangre e muerte!

Se’n ban per un costau, e por l’atro sale Macbeth .

Macbeth    Soi nugato a un tocho, e cale repuntar en a luita como bel onso. ¿Quí ye o que no ye naxiu de muller? Solamén debán de ixe tremolaré, e a garra chen más.

Dintra un guerrer.

Guerrer    ¿Quí yes?

Macbeth   Te’n darba de medrana o saper-lo.

Guerrer     No, adú que te’n clames con bel nombre más cremán que cualsiquier de o enfierno.

Macbeth    Me’n clamo Macbeth.

Guerrer      O mesmo diaple no poderba prenunziar bel nombre más odienco a o mio oyíu. Mas con a mía ezpata saperé en burniarte.

Luitan y Macbeth li amorta.

Macbeth    Yeras naxíu de muller. Yo me’n arrigo de as armas remenatas por cualsiquier ombre naxíu de muller. ¿Per qué n’aberba de fer como ixos biellos romanos de antismás, e amortar-me per a mia ezpata? Mas, entremistanto bi aiga bibos, as feridas restan millor en ers.

Se’n ba, e por l’atro costau dintra Macduff.

Macduff     O rudio ye por astí. ¡Fullastre, amostra-me a tuya cara! Si yes amortau per atro que no siga yo, os pantasmas de a mia muller e o mio fillo me encorrerán ta cutio.

Dintra o caballer.

Caballer     Per astí, o mio Siñor. O castiello ye reblato: a chen de o tirano ye burniata. A luita ye ta nusatros, e ya resta poco de fer.

Dintra Macbeth.

Macbeth    De toz os ombres, te’n he privato a tu. Mas torna-te dezaga: a mia anima ya ye muita cargata de a tuya sangre.

Macduff      No n’he de parolas. A mia boz ye en a mia ezpata.

Luitan entre ers.

Macbeth   Trafucas asperanzas y esfugadas. Tan de fázil serba-te dixar trazas con a tuya ezpata en l’aire u en l’augua, como fer-me sangrar. Xerbique-se a tuya ferruza sobre ferralla más enreble: yo n’he una bida enchizata, que no reblará debán dengún ombre naxiu de muller.

Macduff      No feigas enchaquias, e si en beras creyes en ixas parolas, ascuita a ro diaple de o que yes fainer, e que te’n diga como Macduff estié rancato antis de tiampo, de o calabre de a suya mai.

Macbeth     Renegata siga a luenga que lo me fabla, perque ha meso enrebladura en yo. E que garra chen creiga más a ixas bruixas embelecaires, que mos embolican con parolas de dople sentiu. No luitaré con tu.

Macduff     Allora rebla, gabacho, e bibe ta ser a mofla e l’embezia de toz. Meteremos-te como bel rarenco mostro, en alto de un tocho, e debaixo escribiu: «Asti bi ye o tirano».

Macbeth    ¡Entabán, Macduff!, y endino siga ta cutio o primer que xingle «¡atura e basta!». No reblaré agora, ta ensobinar-me a ros piez de os fillos de Banquo. Adú que a selba de Birnam siga benita a Dunsinán, y adú m’enfrontines tu, que no yes naxiu de muller.

Luitan bel raté, e de rematadera, Macbeth caye amortau. A luz s’esmerma amonico. De contino prenzipia a Rematanza.


REMATANZA
Eszena solenca
Os mesmos de a eszena d’antis, quedos. Apareixen as tres bruixas.

Bruixa 1     Ye rematata a trama.
Astí ye o cabo
de a biella falordia
de o malino rei Macbeth
e de a suya endina muller.
O que resta, no ye cosa.
Macduff estará eslexíu rei,
mas lugo n’abrá de luitar
con os fillos de o biello Duncan.
E dispués os dos chirmáns
lo farán entre ers.
Y más tardi rezentan os biellos libros,
as istorias e os cronicones,
que de cabo lo fazié
o fillo fuyito de Banquo…

Bruixa 2     O bel que por er en fazié estar,
pus no le’n pareixe cosa

Bruixa 3      Mas, ¿qué izes?
¿o nuestro presachio fallito?
Ixo no puede estar.
¿Que no en pareixe,
ni ye royo ni altizo?
¡Qué me se’n da!
Fillo de Banquo estié,
pus asinas lo izimos nusatras.
Y si querez defeutos sacar
toz podemos asinas fer-lo.

Bruixa 2     Abez charrau y mormostiáu.
Asobén ez reyíu,
a ormino ez carraspiáu.
Si no bos gusta la obra,
a nusatras, ¡qué mos ba!

No hay comentarios:

Publicar un comentario